De illusie van intellect en status
Mijn gedachtengang rond “werken” en hoe wij onze samenleving indelen zijn in de loop van de jaren sterk geëvolueerd. Ik ging naar een nogal elitaire school waar ons het idee werd ingeprent dat klakkeloos wat theorie in je hoofd rammen en een mooi blaadje papier behalen (lees diploma) gelijk staat aan intellect en status. Niets is minder waar, zo blijkt, laten we hierover eens verder nadenken.
In onze samenleving wordt aan bepaalde diploma’s en beroepstitels een bepaalde (meer)waarde gekoppeld. Doorgaans luidt het cliché dat ingenieurs, advocaten, dokters, stuk voor stuk zeer intellectueel zijn, status hebben met aanzien en zeer hard werken. We vinden het ook doodnormaal dat iemand zonder diploma zich in een bedrijfsstructuur beneden aan de piramide bevindt, en dus ook het minste loon wordt uitgekeerd. Tot slot is het voor ons de gewoonste zaak ter wereld om vijf dagen van de zeven te werken, en dat meestal van 9 tot 17 uur. Maar waarom vinden we dit normaal? Waarom zou het niet anders kunnen?
Even terug in de tijd. In Amerika zwaaiden enkele voorname en rijke families de plak. Hun gedachtengoed kwam voornamelijk neer op het volgende: we willen vooral dat de bevolking niet te veel zelf nadenkt, en dat ze voor ons werken. Hoe breng je nu zo een idee tot uitvoering? Deze families hadden veel invloed (vooral via geld) op hoe het onderwijs werd georganiseerd. Kinderen en jongeren werden al klaargestoomd voor het werkritme, vijf dagen naar school, ongeveer acht uren per dag. De inhoud van scholen richt zich vooral op “kennis” vanbuiten leren, zoals goed een taal beheersen, wiskunde, en (een eenzijdig beeld van de) geschiedenis. Er wordt ons tot op heden nog steeds niet geleerd hoe kritisch om te gaan met wat we horen op het nieuws, hoe we zelfstandig kunnen leven, zoals onze eigen voeding kweken en energieonafhankelijk zijn en noem maar op. Het is niet interessant voor de regering en andere belanghebbenden als mensen massaal kritisch gaan nadenken en met betere ideeën komen, ze zouden zo maar even hun postje verliezen en zo ook hun rijkdom en macht. Tot slot kan ik me ook niet ontdoen van het feit dat veel schoolgebouwen iets weghebben van een gevangenis. Vol met regels, structuur, luisteren naar de gezaghebbende… Kinderen horen rond te lopen in bossen en velden en de wereld op ludieke manier te leren kennen.
Toen kwam wereld oorlog 1. De rijke families uit Amerika zagen een nieuw potentieel in de chemie (gebruik chemische wapens). Mensen die heel hun leven hard moeten werken voor een ander, worden nu eenmaal sneller ziek door stress en vermoeidheid. Ook fysieke arbeid weegt zwaar door op het lichaam. De rijke families betaalden enkele voorname universiteiten zoals Harvard, maar ook Europese universiteiten om alle natuurlijke geneeswijzen uit de opleiding geneeskunde te schrappen. In de plaats moesten toekomstig artsen leren hoe ze bepaalde onderzoeken moesten doen en hoe ze medicatie moesten voorschrijven. Een geweldig verdienmodel, zo blijkt op heden nog steeds. Medicatie zorgt nooit dat de oorzaak van de ziekte wordt aangepakt, enkel de symptomen (met gratis bijwerkingen). Op deze manier creëer je levenslange klanten.
Het opzet is dus best wel geniaal te noemen. Maar terug naar de kern van de zaak, nu weten we hoe we tot onze hedendaagse werkstructuur zijn gekomen. Mijn vraag is nu: waarom wordt een dokter als beter of meer beschouwd dan een poetsman? Een veel gebruikt argument lijkt dat van de “verantwoordelijkheid” te zijn. Ter illustratie gebruik ik nog steeds het voorbeeld van de dokter, hoewel we dit kunnen doortrekken naar andere situaties. Een dokter heeft meer verantwoordelijkheid. Dus die mag een giga pak meer verdienen, toch? Hoezo? Zonder ondankbaar of niet respectvol te klinken naar dokters toe, wie is degene die dag in dag uit voor je zorgt als je in een ziekenhuis ligt? De verplegers kennen je daar, nemen tijd voor jou, dienen alle zorgen toe en alarmeren wanneer ze merken dat er iets niet pluis is. Hebben zij dan geen verantwoordelijkheid? Hebben zij geen kennis? En wat met de poetsdienst, die dag in dag uit zorgt dat alle kamers proper zijn, dat alles hygiënisch is? Gaat de dokter dat allemaal zelf doen, het houdt toch amper verantwoordelijkheid in, en is niet moeilijk toch?
Kunnen we niet met meer bescheidenheid naar het concept verantwoordelijkheid kijken? Zo zal de financieel directeur in een ziekenhuis instaan voor alle financiën. Ik heb de indruk dat dat in veel organisaties en bedrijven niet echt goed verloopt. Die persoon heeft geen flauw benul wat er zich op de verschillende afdelingen afspeelt, waar de grote uitgaven liggen of hoe je kan besparen zonder te hoeven inboeten aan kwaliteit. Het zou niet de eerste keer zijn dat personeel klachten heeft over wat er van hogerop wordt beslist. Maar ja, die mensen zijn wel echt heel intellectueel en ze hebben dat diploma.
Bovendien is studeren niet voor iedereen weggelegd. Uit cijfers komt duidelijk naar voren dat het bijvoorbeeld voor mensen wiens ouders niet verder hebben gestudeerd, bijzonder moeilijk blijkt om zelf een hoger diploma te behalen. Studeren kost bovendien veel geld. Zonder te willen veralgemenen, denk ik niet dat de gemiddelde geneeskunde of rechten student nog ‘s avonds bijklust omdat diens ouders van een leefloon moeten leven en hij/zij moet zien dat de gasfactuur wordt betaald. Studeren is voor velen een privilege. Daarnaast is het gewoon ook nonsens om iedereen te laten studeren, we hebben vooral veel mensen nodig die dingen kunnen, en niet hun hele cursus opsommen. Iedereen is nodig, iedereen heeft talenten. Intellect gaat verder dan een blaadje papier behalen.